Norsk visearkiv 2012 norske mellomalderballadar: kjempa grimborg (tsb d 61b) redaksjon: velle espeland, maren dahle lauten, elin prøysen, astrid nora ressem, olav solberg, ellen nessheim wiger

Norsk visearkiv 2012Norske mellomalderballadar: Kjempa Grimborg (TSB D 61B) Redaksjon: Velle Espeland, Maren Dahle Lauten, Elin Prøysen, Astrid Nora Ressem, OlavSolberg, Ellen Nessheim Wiger Utgitt med støtte frå, og.
Teksten er lastet ned fra Kjempa Grimborg frir til ei farleg kongsdotter. Utanfor slottet hennar er det eit gjerde av jern, og det renn ei elv av blod. Grimborg bryt seg inn til henne, og ber henne om å dra sko og sokkar av han. Det vil ho ikkje, og dermed legg han seg i senga hennar med skoa på. Kongen får vita at Grimborg ligg med dotter hans og sender ut alle sine kjemper, men Grimborg vinn over dei alle. Han får kongsdottera.
Denne visa er kjent på svenske skillingstrykk frå 1700-talet, og folkeviseforskaren Bengt Jonsson meinte at ho ikkje var stort eldre enn det. Visa er sett saman som eit konglomerat av element frå ei rekkje liknande kjempeviser som t.d. «Storebror og Lillebror», «Knut Liten» og «Dalebu Jonsson». Visa er berre kjent i Sverige og Noreg.
I 1860 vart passtvangen mellom Noreg og Sverige oppheva, og mange svenskar kom over grensa for å søkje arbeid. Samstundes auka etterspørselen av visetrykk og ei mengde skillingsviser vart importert frå Danmark og Sverige. I mange miljø, som til dømes rallarmiljøet, gav det status å syngje viser på svensk. Dei «reisande» flytta gjerne fram og tilbake over grensa og dei både snakka og song på eit svensk-norsk mål. I teksten som Torleiv Hannaas skreiv opp etter Torstein Skau, ein «reisande», er språket vorte eit reint kaudervelsk kvasi-svensk.
Visa er skriven opp eit par gonger i Bø etter Anne Sisjord og Anne Gunvorskås Skogen. Båe tekstene har innslag av «visesvensk». Anne Skogen meiner at visa må ha kome til Bø for 15 eller 20 år sidan med ein mann som kom austfrå.
Både Lindeman, Cath. Elling, O.M. Sandvik og Rikard Berge har skrive opp melodiar Oppskrift: Udatert av Peter Chr. Asbjørnsen etter ukjend songar, Sørum, Akershus.
Oppgitt tittel: Kompen Grønberg : En Kjæmpevise 1. Der stander to kjæmper paa Nordenfjeld; de lovede hverandre saa god en Juleqvæld – For hvem skal føres vores Runer Ja saavel med den Ære – 3. Og Grønberg han sadlet sin Gangar graa 4. Og Grønberg han klapped paa Døren med Fingerender smaa Og kjære, du skjøn Jomfru, skyd Laasen ifraa.
5. Og ingen saa haver jeg Stevne sat.
6. Og Grønberg havde Fingrene myge og smaa 7. Og Grønberg satt sig ned paa forgylene Stoel Og kjære skjøn Jomfru træk af mine Strømpar og Sko.
8. Og inte trækker jeg af dig hverken Strømper eller Sko 9. Og Grønberg han vredes over disse haardeusikker transkripsjon Ord Han sprang op i Sengen med Strømper og med Sko 11. Og Kongen sendte Bud over hele sin Slaattusikker transkripsjon Og kjære min Haa(v)mænd I klæde Eder i Naatt 12. Og kjære mine Haavmænd, I klæde Eder i …uleseleg ord I veed jo at Grønberg han er en Vovehalsusikker transkripsjon 13. Og Grønberg han ud gjennem Vinduet saa 14. Og Grønbergkjære mine Haavmænd I tøve en liden Stund Imedens jeg faaer rustet mig me andenlund 15. Og Grønberg han trækte paa sig Silke skjorte ny 16. Og Grønberg han trækte paa sig Silke kappe blaa 17. Og Grønberg han ut gjennem Døren sprang 18. Og nogle han spændte og nogle han hug Og nogle han under sine Fødder tro.
19. Og Grønberg han trampet og klampet i en Ring Og 18000, Kjæmper slog han ned i en Sving.
20. Hvor er de 18000 Kjæmper, jeg sendte dig igaar De ere alle døde og nedslagne som Faar.
21. Ja nogle ligge døde og nogle ligge saar Ja Nogle have faaet sin Julekost iaar.
22. Og nu ser du nødig vel 12 Tønder Salt Om du skal faa saltet dit Galt kjødet alt.
23. Og Grønberg han trækte ud sit guldbeslaane Sverd Ja vistnok er du Konge, men dette er du værd.
24. Og kjære du Grønberg du stikke ind ditt Sverd Ja du skal faa min Datter, jo hende er du værd 25. Og kjære du Grønberg du stille dig i Ro Du skalAlternativ lesemåte: skaal faae hendes MødomAlternativ lesemåte: Møedom, ja om hun Strofene er nummererte av samlaren. Han har bytta om på rekkjefølgja på dei tre siste strofene, strofe 24 og 25 står to gongar. Nedst på s. 3 står: Ole Gulbrandsen Borke.
Under oppskrifta står det: Se den tilsvarende svenske Vise Kæmpen Grimborg i Svenske Folk Visor udg af Geijer og Afzelius I. p 16.
Oppskrift: 1878 av ukjend samlarHalvor Skogen? etter Kari Olsdotter Orig. ms.: NFS M. Moe 70, ark 16a (4 ark) Strofa er skriv en inn etter strofe 5 , m en tekst i m argen («2den V.») og pil v iser kor strofa skal inn.
En Mø jeg kjender saa skjøn blandt allan Fast hennar aaat vinde lod let seg fallan Jeg som smaa Junkerar jeg staar og rusarusikker transkripsjon Fast ei (ikke) af Vatten men Blódet rødan Stat op min Skjønna skreiretta frå: Skrei ifraa Reglan 10. Paa en forgjyllande Stol satte han seg daa Nei Eders Næsvished forneg…uleseleg ord krænkjer Stat op mine Hoffmænd klær Eder i Staal 15. De stødte paa Dynna med Glavind og Spjut De follo som Straa for hvert Hug han gjore 17. Aa Kjære min Grimborg du stiller dit Sværd Tag Dá min Dotter bliv Landets VernAlternativ lesemåte Landet værd 18. Og Grimborg tørka sit blodige Sværd Strofene er nummererte av samlaren. Over oppskrifta står det: Bøherad. Kari Olsdtr Gunvorskaas 26 aar. Under oppskrifta står det: Sproget er ikke allesteder rigtig Bøheringsmaal. Visen angives at være kommmen til Bø for en 15 a 20 Aar siden med en Mand som havde været «østover» Oppskrift: 1910 av Torleiv Hannaas etter Torstein Skau, Stord, Hordaland.
Orig. ms.: EFA T. Hannaas 451, s. 41–45.
SigOver linja står det: (se) hvor ær en flikka så sjøn å faver en konungs datter [se de mon vara se henna jenast] te brud jag tager.
2. Jo en mø jag kjender så faver å fin, ogAlternativ lesemåte: och efter flikkan er minst at fråga 4. O kjæra stallbroder seg mei vegen blott 6. En ell der tittast blandt blomman flødan 7. Lokklok upp min sjønna jag hastar snarlig 8. Men flikka brydde sei ei om Grinnbors ord ja venta venta G[rinnbor] svara ja venta venta jag kommer snarlig 10. Og G[rinnbor] opp som en hind han spratt hur jag Neran tager og til Niflan sænder Thi G[rinnbor] er som en Bjørn i striden G[rinnbor] tek gjenta og rir heim til slottet Strofene er unummererte i manuskriptet. Over oppskrifta står det: Tollef Tollefsen, morbror te Torstein Skau kann mange viser. Han er 53 aar. Bor paa Kjørne i Vanse. Dei hev hus der. Under oppskrifta står det: EFA: Etno-folkloristisk arkiv, Seksjon for kulturvitenskap, Institutt for arkeologi, historie, kultur- og religionsvitskap, Universitetet i Bergen FSF: Finlands svenska folkdiktning V, jf. litteraturlista NFS: Norsk Folkeminnesamling, Institutt for kulturstudier, Universitet i Oslo SMB: Sveriges Medeltida Ballader 1–5, jf. litteraturlista Utsyn: Utsyn yver gamall norsk folkevisedikting, jf. litteraturlista Andersson, Otto. 1934. Finlands svenska folkdiktning V. Folkvisor 1. Den äldre folkvisan. Helsingfors. Svenska litteratursällskapet i Finland.
Heggstad, Leiv & Grüner Nielsen H. 1912. Utsyn yver gamall norsk folkevisedikting.
Jonsson, Bengt R. 1967. Svensk balladtradition I: Balladkällor och balladtyper.
Jonsson, Bengt R., Jersild Margareta & Jansson, Sven-Bertil (red.). 1983–2001.
Sveriges Medeltida Ballader 1–5. Stockholm. Almquist & Wiksell International.
Jonsson, Bengt R. & Solberg, Olav. 2011. «Vil du meg lyde». Balladsångare i Telemark på 1800-talet. Oslo. Novus.

Source: http://www.bokselskap.no/wp-content/themes/bokselskap/tekster/pdf/grimborg.pdf